Uykusuzluk stresin etkilerini ikiye katlıyor

Ülkemizde son günlerde yaşanan yangınlar hepimizi derinden etkiledi. Fakat afetle uğraş eden gönüllüler ve direkt afetinetkilerine maruz kalan bireyler, hepimizden daha fazla fizyolojik ve ruhsal olumsuz tesirler yaşıyor. Afetten sonraki periyotta evsiz kalmak, hayat alanının ya da gelir kaynağının yok olması üzere durumların kişinin yüksek seviyede korku hissetmesine neden olduğunu hatırlatan Uzman Klinik Psikolog Fundem Ece Fazilet, “Yaşanan gerilim ve korkuyla, bedenin yüksek seviyede kortizol salgılaması kaçınılmazdır. Yüksek kortizol, organizmayı harekete geçirecek gücü ve motivasyonu sağlasa da çok uzun mühletler bu hormonun salgılanması, bireyin şuurunda ve bedeninde problemler ortaya çıkmasına neden olur. Sindirim sisteminde kalıcı olabilecek bozulmalar, bağışıklık sisteminin ziyan görmesi, panik durumunda hissettiren duygusal problemler, öğrenme zahmeti üzere bellek sıkıntıları, depresyona yatkınlık, kalp çalışmasında düzensizlik, kas ağrıları üzere sorunların de ortaya çıkması muhtemeldir” diyor.

Uykusuz kalan bireylerde bağışıklık meseleleri görülebilir

Tehlikeye karşı verilen savaşın, gerilim ve derdin üstüne kişinin bir de uykusuzluk yaşamasının zararın katlanmasına neden olduğunu belirten Klnk. Psk. Fazilet, bu durumda bedenin geceleri uyku halinde salgıladığı melatonin hormonunu üretemediğini, bunun sonucunda ise biyolojik saatte bozulmalar ve bağışıklıkta sıkıntıların ortaya çıktığını söylüyor. Klnk. Psk. Fazilet, tasa ve gerilimle fonksiyonları bozulan bireylerde afet sonrasındaki devirlerde iştahsızlıkla birlikte kilo kaybı, uyku sorunları, kalp hastalıkları, yüksek tansiyon, yorgunluk, bağırsak sorunları, cilt meseleleri ve birçok psikopatolojinin görülmesinin de mümkün olduğunun altını çiziyor.

Afetin neden olduğu ruhsal problemler, anlık yahut daha sonra ortaya çıkabiliyor. Klnk. Psk. Fazilet, ağır gerilime maruz kalan afet bölgesindeki bireylerin gerilimin sebep olduğu fizikî meşakkatlerin yanı sıra karar vermede zahmet çekme, konsantrasyon eksikliği, hafızanın zayıflaması, yanılgı yapmada artış ve performansta düşüş üzere zihinsel birtakım meseleler da yaşayabileceğini belirtiyor.

Ağır tasanın sürmesi halinde bireylerde anksiyete bozukluğu gözlenebileceğini söyleyen Klnk. Psk. Fazilet, şöyle devam ediyor: “Afet sonrasında ağır gerilim altında olan şahıslarda depresyon görülebilir ve travma sonrası gerilim bozukluğu oluşabilir. İş hayatı, günlük aktiviteler, aile hayatı, alakalar üzere ömrün her alanında sıkıntıların ortaya çıkması olasıdır. Travma sonrası gerilim bozukluğu kısa müddetli olabileceği üzere yıllar boyunca da sürebilir. Bu nedenle yaşanılan afetten sonra ruhsal dayanak almak büyük ehemmiyet taşıyor.”

Bireylerde anksiyete ve panik artışı görülebilir

Afetler sonucunda şahıslar fizikî kayıplar yaşayabileceği üzere ruhsal uyumsuzluklar da yaşayabiliyor. Yaşadığımız yangınlar, seller üzere doğal afetler bireyi kaldırabileceğinden daha fazla gerilimle karşı karşıya bırakıyor. Bireylerde genel olarak tedirginlik hali gözlemlendiği üzere anksiyete ve panik artışı da yaşanabiliyor.

“Yaşanan afetsonucunda şahıslar konutlarını ve yakınlarını kaybettiler. Bu üzere durumlarda kişi umutsuz, yalnız ve çaresiz hissedebilir, kendini suçlayabilir” diyen Klnk. Psk. Fazilet, bireylerde geleceğe yönelik korku ve endişelerin yaşanabileceğinin de altını çiziyor. Bu üzere durumlarda kişinin kendisi üzere afete maruz kalmış bireylerle bağlantı kurmasının, afetzedelere yardım etmesinin düzgünleşme sürecine yardımcı olabileceğini söz eden Klnk. Psk. Fazilet, kişinin yaşayabileceğini öbür durumları ise şöyle özetliyor:

“Kişi yaşadığı travmatik olaylar tekrar tekrar hatırlayabilir, afetin yahut yaşadığı hislerinin tekrarlandığı kahır veren hayaller görülebilir. Yaşadığı travmatik olayın değerli bir kısmını hatırlamama yahut düşünceli anılardan, his ve kanılardan kaçınma davranışı da gösterebilir. İnsanlara yahut objelere karşı saldırgan davranışlar ve öfke patlamaları sergileyebilir. Abartılı irkilmeler, her an tetikte olma durumu ortaya çıkabilir. Odaklanma sorunu yaşanılabilir.”

Afetzedelere psikososyal dayanak sağlanmalı

Bu cins afetler ve travmatik olayların şahıslarda ruhsal dayanak muhtaçlığı oluşturduğunun altını çizen Klnk. Psk. Fazilet, afet sonrasında bu şahısların olağan hayatlarına geri dönmeleri için psikososyal takviyenin değerine dikkat çekiyor:

“Bireylere yaş kümelerine nazaran terapi uygulanabilir. Ayrıyeten gelecekte meydana gelebilecek benzeri bir afete karşı da mental olarak başa çıkabilmesi için dayanak verilebilir. Afet sonrasında öncelikle çocuklara, durumu anlamalarını kolaylaştıracak halde açıklama yapılmalı, afetzedeler, hislerini anlatmaya teşvik edilmelidir. Afeti yaşayan bireylerin bir ortada bulunması da dayanak ve dayanışma hissinin oluşmasını sağlar.”

Klnk. Psk. Fazilet, tıpkı afeti şahsen yaşayanlar üzere televizyonda yangın haberi izleyen, gazetede okuyan, toplumsal medyadan takip eden, bir yakını afetzede olan şahıslarda de travma görülebileceğini hatırlatıyor. Fazilet, bu şahıslara tekliflerini şöyle sıralıyor:

“Eğer üzerinizde denetim edebileceğinizden fazla gerilim oluşuyorsa bunu atmak için idman yapabilir, daha yeterli beslenebilir ve nizamlı uyumaya dikkat edebilirsiniz. Sanatsal faaliyetler üzere sizi dinlendirecek aktivitelere ya da hobilere yönelebilirsiniz. Travmatik tesirlerden kaçınmak olağandır lakin fazla içine kapanmak da sağlıklı değildir. Kendinizi hazır hissettiğinizde duygu ve fikirlerinizi etrafınızla paylaşabilirsiniz. Şayet bu gerilimle başa çıkamadığınızı düşünüyorsanız ruhsal dayanak almasınız.”